Sơ đồ tư duy là gì? Những loại sơ đồ thông dụng hiện nay

Sơ đồ tư duy là thuật ngữ khá quen thuộc đối với hầu hết mọi đối tượng (học sinh, sinh viên, người đi làm) và được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực, trong học tập cũng như trong cuộc sống. Phương pháp này giúp tăng khả năng xử lý thông tin, khả năng ghi chép, ghi nhớ thông tin, dữ liệu quan trọng trong thời gian ngắn. Vậy sơ đồ tư duy là gì? Làm sao để có những sơ đồ tư duy đẹp sáng tạo? Theo dõi bài viết dưới đây của SEMTEK để cùng tìm hiểu nhé.

Sơ đồ tư duy là gì?

Sơ đồ tư duy hay còn được biết tới là Mindmap, là một phương pháp được đưa ra như một phương tiện giúp tăng khả năng ghi nhận hình ảnh của não bộ. Đây được xem như một hình thức để ghi nhớ chi tiết, tổng hợp, phân tích vấn đề nào đó thành một dạng của lược đồ phân nhánh. Mindmap khác với máy tính, ngoài khả năng ghi nhớ theo trình tự nhất định như trình tự biến cố xuất hiện của câu truyện (ghi nhớ tuyến tính) thì não bộ còn có thể liên hệ các dữ kiện với nhau. Mindmap giúp khai thác hai khả năng này của bộ não con người.

Ở Việt Nam, sơ đồ tư duy đã được rất nhiều người biết tới, tuy nhiên nó chưa được nghiên cứu kĩ và hệ thống hóa, nó chỉ được dùng trong các trường học trước các mùa thi.

Mindmap là một kĩ thuật giúp nâng cao cách ghi chép bằng cách sử dụng giản đồ để thể hiện tổng thể vấn đề, được chỉ ra dưới dạng một hình ảnh trong đó các đối tượng liên hệ với nhau bằng những đường nối, qua đó giúp dữ liệu được dễ dàng ghi nhớ hơn và nhanh chóng hơn. Sử dụng Sơ đồ tư duy sẽ giúp hạn chế chữ viết để miêu tả mà dùng chủ yếu bằng hình ảnh hai chiều.

sơ đồ tư duy là gì

Ý tưởng và ứng dụng của sơ đồ tư duy

Hiện nay, có rất nhiều ý tưởng đễ vẽ sơ đồ tư duy cũng như trình bày nó. Đặc biệt hơn, đi cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin. Sau đây MarketingAI sẽ chia sẻ một vài ý tưởng sử dụng sơ đồ tư duy hiệu quả đó là.

• Sơ đồ kỹ năng
• Sơ đồ tư duy sức khỏe
• Sơ đồ tư duy trí nhớ
• Sơ đồ tư duy làm giàu
• Sơ đồ mục tiêu học tập

Hiệu quả của sử dụng, ứng dụng sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy lâu dần được cho là “Công cụ vạn năng của não” và được hơn 250 triệu người trên toàn thế giới sử dụng và đem lại những hiệu quả vô cùng đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực kinh doanh và giáo dục. Lập sơ đồ tư duy là cách hiệu quả để ghi chú, giúp liên kết các ý tưởng với nhau.

Thông thường, cấu tạo của sơ đồ tư duy gồm có

• Chủ đề chính
• Nhánh con
• Từ khóa
• Hình ảnh gợi nhớ
• Liên kết
• Màu sắc, kích cỡ

Hướng dẫn lập sơ đồ tư duy

Đưới dây là thành phần cấu tạo của một sơ đồ tư duy cơ bản, bạn có thể chỉnh sửa theo mong muốn của mình.

sơ đồ tư duy là gì

• Trung tâm của sơ đồ, chủ đề nên sử dụng ít nhất 3 màu
• Nên sử dụng hình ảnh, ký hiệu, mũi tên trong sơ đồ tư duy
• Liệt kê từ khóa và viết hoa chúng
• Mỗi từ hay hình ảnh phải tách riêng ra
• Các đường thẳng phải được kết nối từ bức ảnh trung tâm, đường nối từ trung tâm nên to rồi nhỏ dần khi lan tỏa ra xa
• Đường thẳng dài bằng từ, hình ảnh
• Sử dụng màu sắc, ký hiệu, mật mã riêng của bạn trong toàn bộ sơ đồ tư duy
• Sử dụng phong cách cá nhân của bạn
• Sử dụng điểm nhấn cá nhân trong liên kết sơ đồ
• Phân cấp các nhánh, sử dụng số thứ tự để bao quát sơ đồ cũng như làm rõ sơđồ.

Lưu ý khi lập sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy là tài sản của riêng bạn, một khi bạn hiểu được sơ đồ tư duy là gì và tạo ra các ghi chú trong sơ đồ này thì bạn hoàn toàn có thể phát huy các quy tắc của mình làm cho nó tốt hơn. Một số lưu ý dưới đây khi lập sơ đồ tư duy sẽ giúp bạn tăng hiệu quả công việc.

• Sử dụng chữ in: Chữ in sẽ rõ ràng hơn và dễ đọc hơn
• Sử dụng ký hiệu và hình ảnh: Sử dụng ký hiệu và hình ảnh có ý nghĩa với bạn sẽ giúp ghi nhớ hiệu quả hơn là dùng từ ngữ.
• Sử dụng từ ngữ đơn giản: Sử dụng từ ngữ đơn giản, dễ đọc để truyền tải ý nghĩa rõ ràng hơn, tránh lộn xộn
• Sơ đồ tư duy của bạn là tài sản riêng của bạn: một khi bạn hiểu cách tạo ra những ghi chú trong sơ đồ tư duy, bạn có thể phát huy các quy tắc của riêng mình để làm cho nó tốt hơn. Những đề nghị sau đây có thể giúp bạn tăng hiệu quả của việc đó:
• Sử dụng liên kết đan chéo: Thông thường thì các thông tin trong sơ đồ có thể liên quan tới phần khác, chính vì thế bạn hoàn toàn có thể vẽ đường thẳng để chỉ ra sự liên quan giúp bạn nhận thấy mức ảnh hưởng của một phần trong chủ đề đến các phần khác.
• Sử dụng màu sắc tách các ý khác nhau: Điều này giúp bạn có thể tách các ý ra khi cần giúp trực quan hơn để gợi nhớ lại.

Ưu nhược điểm của sơ đồ tư duy là gì?

Ưu điểm

So với việc ghi chép truyền thống thì ưu điểm của phương pháp sơ đồ tư duy là gì

• Ý chính sẽ được nổi bật ở trung tâm
• Quan hệ tương hỗ được làm rõ
• Các khái niệm then chốt được liên hệ ngay bằng thị giác
• Ghi nhớ dễ dàng hơn
• Dễ dàng thêm thông tin vào sơ đồ tư duy
• Có thể tận dụng sự hỗ trợ của các phần mềm trên máy tính

Nhược điểm

Sơ đồ tư duy có thể ứng dụng nhiều phương pháp đến vậy thì nó có nhược điểm không và nhược điểm của sơ đồ tư duy là gì?

Sơ đồ tư duy có thể gây khó khăn cho những người rất logic trong cách họ suy nghĩ. Khi động não thì sơ đồ tư duy khuyến khích bạn để dòng chảy ý tưởng tự do, thậm chí cần phải để trực giác làm việc. Đối với người logic trong suy nghĩ sẽ khó tin vào trực quan vì suy nghĩ của họ sẽ tự cho rằng việc đó không khả thi.

Để có thể hiểu được sự đóng góp tích cực mà sơ đồ tư duy mang lại là vô cùng quan trọng. Sơ đồ tư duy cung cấp thông tin và cấu trúc tự giải thích có thể hiểu rõ nhất bởi người tạo ra nó. Chính vì vậy, sẽ khó khăn với những người không chứng kiến hiệu quả hoàn toàn với sơ đồ tư duy.

8 Sơ đồ tư duy được sử dụng phổ biến hiện nay

Circle Map (Sơ đồ vòng tròn)

Mục đích của sơ đồ vòng tròn là để Brainstorm một ý tưởng hoặc chủ đề bằng cách sử dụng các thông tin mà chúng ta đã biết. Sơ đồ vòng tròn bao gồm một vòng tròn lớn bên ngoài và một vòng tròn nhỏ bên trong. Vòng tròn bên trong là chủ đề chính hoặc ý tưởng trung tâm. Xung quanh nó là vòng tròn lớn là nơi diễn đạt dòng chảy ý tưởng tương ứng.

Khi vòng tròn thứ hai đầy, các định nghĩa và kết nối giữa chúng cũng phát triển tự nhiên theo một cách trực quan. Trong vòng thứ hai, bất kỳ loại từ ngữ nào cũng có thể diễn đạt ý tưởng: danh từ, tính từ hoặc thậm chí là các cụm từ.

Các em bé mẫu giáo sử dụng sơ đồ vòng tròn để học các khái niệm đơn giản như màu sắc và hình dạng. Ví dụ: hình tam giác. Từ “Tam giác” được đặt vào vòng tròn giữa và xung quanh nó là những đồ vật có hình tam giác. sơ đồ vòng tròn rất phù hợp cho việc suy nghĩ về sự khởi đầu của một ý tưởng. Bạn có thể sử dụng trong các buổi họp brainstorm. Với sự giúp đỡ của một sơ đồ vòng tròn, những ý tưởng tuyệt vời có thể bắt đầu hình thành và sau đó trở thành những kế hoạch hoàn chỉnh và phức tạp hơn.

Một sơ đồ vòng tròn cũng phù hợp cho một đội mới được thành lập. Nếu các thành viên trong nhóm không biết rõ về nhau, thì việc lấp đầy sơ đồ vòng tròn có thể phá vỡ khoảng cách và khiến họ mở ra ý tưởng của họ. Sử dụng vòng tròn bên trong để hỏi các câu tương tự như “Chúng ta muốn đạt được gì với dự án này?” và xem sự tương tác được phát triển.

Bubble Map (Sơ đồ bong bóng)

Mục đích của sơ đồ bong bóng là xác định chủ đề chính với các cụm từ cụ thể. Trong trường hợp này, vòng tròn trung tâm xuất hiện với các vòng tròn hoặc bong bóng khác bao quanh. Mỗi vòng tròn được kết nối sẽ bao gồm các tính từ hoặc cụm từ xác định.

Trong trường học, sơ đồ bong bóng xuất hiện thường xuyên trong các lớp học khoa học. Học sinh sẽ được học cách xác định bài học mới một cách trực quan qua sơ đồ bong bóng. Ví dụ bong bóng trung tâm là động vật có vú và các vòng tròn xung quanh có nội dung về đặc điểm của chúng như: sinh con, có lông v.v.

Trong Marketing, chúng ta có thể tạo sơ đồ bong bóng để xác định Persona của nhóm đối tượng. Trong vòng tròn giữa, bạn có thể nêu ra ý tưởng chung của Persona đối tượng: Nam thuộc thế hệ Millennial. Trong vòng tròn xung quanh sẽ bao gồm các tính từ xác định như: làm việc cho chính mình, sống tại thành phố, nhiều bạn bè…

sơ đồ tư duy là gì

Một ý tưởng khác cho sơ đồ  bong bóng là dành cho thiết lập mục tiêu hoặc vạch ra lý do tại sao bạn muốn hoàn thành một mục tiêu nhất định. Ví dụ: Tại sao tôi cần một trang web mới? và các bong bóng xung quanh có thể bao gồm các lý do như: Thiết kế nhàm chán, lỗi thời; UX (trải nghiệm người dùng) không hoạt động tốt… Điều này sau đó có thể giúp bạn sắp xếp ra những điều chính xác cần phải được thay đổi trên trang web.

Double Bubble Map (Sơ đồ bong bóng kép)

Sơ đồ tư duy thứ ba là sự kết hợp của hai sơ đồ bong bóng và được gọi là bong bóng kép, hay thường được gọi là biểu đồ Venn. Sơ đồ bong bóng kép là một sơ đồ so sánh xác định sự khác biệt và tương đồng giữa hai chủ đề. Trung tâm giữa hai vòng tròn chứa hai ý chính. Điểm giao nhau của 2 vòng tròn chính là nơi chứa các điểm tương đồng được chia sẻ. Hướng về hai bên là các bong bóng xác định sự khác biệt của mỗi vòng tròn trung tâm.

Loại sơ đồ này là hoàn hảo cho các tình huống trong đó khái niệm hoặc ý tưởng cần so sánh trực quan. Học sinh của trường sử dụng sơ đồ bong bóng kép cho các lớp văn học. Họ so sánh các nhân vật, tình huống, và các phần của câu chuyện, làm chúng để nắm bắt hơn.

Một tình huống khác mà sơ đồ bong bóng kép rất có ích đó là đưa ra quyết định. Nếu bạn phải lựa chọn giữa hai giải pháp cho một vấn đề, sơ đồ này có thể giúp bạn đưa ra quyết định cuối cùng. Bằng cách so sánh và đối chiếu trực quan, tùy chọn trở nên rõ ràng hơn.

sơ đồ bong bóng kép thường hay được đưa vào các bản thuyết trình để cho thấy sự so sánh giữa hai khái niệm. Hoặc chúng cũng có thể hoạt động như một Infographic. Bố trí của các bong bóng kép không cần phải tuân theo một mạng lưới nghiêm ngặt. Đừng ngại sáng tạo để sắp xếp các các bong bóng, miễn là chúng vẫn dễ hiểu.

Tree Map (sơ đồ cây)

Khi đến lúc cần phân loại và sắp xếp thông tin, sơ đồ cây có thể giúp ích rất nhiều. Về mặt trực quan, sơ đồ cây giống như một cái cây thật với nhiều nhánh. Phần trên cùng là tiêu đề hoặc chủ đề chính, bên dưới là các chủ đề phụ. Bên dưới các chủ đề phụ là thông tin liên quan, chi tiết hơn và chúng tạo thành các danh sách dài.

sơ đồ tư duy là gì

Một sơ đồ cây có thể được sử dụng như một phác thảo trực quan cho bất kỳ loại văn bản nào như một bài luận hoặc thậm chí bài đăng trên blog. Tiêu đề và phần giới thiệu được đặt ở trên cùng và các đoạn văn nhánh bên dưới.

Một cách thực tế của việc sử dụng một sơ đồ cây là lên kế hoạch và tổ chức các nhiệm vụ cho một dự án lớn. Tên của dự án nằm ở đầu và mỗi đội phụ trách là một chủ đề phụ bên dưới, tiếp theo là tên của các thành viên trong nhóm và nhiệm vụ liên quan của họ.

Flow Map (sơ đồ luồng)

Một sơ đồ luồng khá giống với một lưu đồ (flowchart). sơ đồ luồng là biểu diễn trực quan về quá trình, tiến trình hoặc tổ hợp các hướng dẫn. Chủ đề chính được gắn bên ngoài sơ đồ. Các hình chữ nhật được kết nối tạo thành các bước trong tiến trình hoặc quá trình giải thích của sơ đồ. Một số hình chữ nhật cũng có thể được thêm vào bên dưới để mô tả bước đó.

Công thức nấu ăn cùng thường được trực quan hóa với sơ đồ luồng. Bắt đầu từ đầu với các thành phần, sau đó là quá trình từng bước của công thức cho tới hoàn thiện và điền vào mỗi hình chữ nhật liên tiếp nhau. sơ đồ luồng, giống như sơ đồ bong bóng kép, có thể được sáng tạo trong thiết kế của chúng. Bạn có thể bao gồm hình minh họa, hình dạng, màu sắc hoặc thậm chí hình động khác để tăng tính thẩm mỹ.

Multi Flow (Đa luồng)

sơ đồ đa luồng giúp tìm ra nguyên nhân và ảnh hưởng của các sự kiện nhất định. Cách sử dụng sơ đồ nhiều luồng là bắt đầu với sự kiện chính, các hình chữ nhật được kết nối khác xuất hiện ở bên trái và bên phải sự kiện chính. Các hình chữ nhật bên trái đại diện cho các nguyên nhân khiến sự kiện xảy ra. Các hình chữ nhật bên phải là những tác động của sự kiện gây nên. Trong một số trường hợp, một hiệu ứng cũng có thể trở thành một nguyên nhân, tạo ra một vòng luân hồi.

sơ đồ tư duy là gì

sơ đồ đa luồng giúp hiển thị các cách thức đạt được bằng cách sử dụng chức năng và nguyên nhân. Ví dụ, Để làm việc hiệu quả hơn là sự kiện chính. Để tìm ra cách làm việc hiệu quả hơn, bạn sử dụng các hình chữ nhật ở bên trái đại diện cho các nguyên nhân. Một số trong số này có thể là, dành ít thời gian hơn cho Facebook, sử dụng lịch hoặc bộ hẹn giờ. Một cách khác để sử dụng sơ đồ đa luồng là để dự đoán kết quả của một sự kiện nào đó.

sơ đồ đa luồng cũng có thể được kết hợp nhau hoặc với một sơ đồ luồng thông thường. Bằng cách này, bạn có thể tạo sự tiến trình hướng tới một nguyên nhân hoặc một loạt các sự kiện sau một hiệu ứng. sơ đồ đa luồng là một trong những sơ đồ linh hoạt nhất trong tất cả các sơ đồ tư duy.

Brace Map (sơ đồ dấu ngoặc “{“)

sơ đồ Brace giúp phân tích các phần của vật thể và mối quan hệ giữa chúng. Xét theo trực quan, một sơ đồ Brace trông giống như một sơ đồ cây ngang. Sự khác biệt là một sơ đồ này liệt kê tất cả các phần của toàn bộ vật thể chính. sơ đồ cây thiên về khái niệm hơn và được sử dụng để tổ chức hơn là phân tách. Loại sơ đồ này thường phân tích một đối tượng cụ thể hoặc tình huống thực tế. Các khái niệm và ý tưởng không phù hợp với sơ đồ Brace.

Giáo viên toán sử dụng sơ đồ Brace để giúp học sinh hiểu các số nhỏ tạo nên số lớn như thế nào. Bằng cách tách các số nguyên thành các phần nhỏ hơn, trẻ có thể hiểu các phép cộng giữa các số.

sơ đồ Brace có thể giúp chúng ta hình dung việc tạo ra một trang web. Đối tượng ban đầu là toàn bộ trang web. Ở bên phải của đối tượng là các công việc chính, trong trường hợp này là các trang con của trang web. Mỗi trang sau đó sẽ mở ra các yếu tố bên trong trang đó. Một sơ đồ Brace có thể mở rộng sang một bên cho đến khi tất cả các yếu tố đã được xác định.

Một cách sử dụng sơ đồ này là để tổ chức nơi làm việc. Một sơ đồ Brace được thiết kế đẹp mắt có thể được dùng làm một poster hiển thị tất cả các phòng và chỗ ngồi của một văn phòng khởi nghiệp. Một sơ đồ Brace vui nhộn có thể được sử dụng làm outline để chỉ cho mọi người cách họ có thể kết nối với nhau.

Bridge Map (sơ đồ cầu)

sơ đồ cuối cùng chính là sơ đồ cầu. Đây là một sơ đồ được sử dụng để tìm những điểm giống nhau giữa mọi thứ và tạo ra sự suy diễn tương đồng. Ví dụ với trẻ em, sơ đồ cầu là một phần quan trọng trong các môn học ngôn ngữ. sơ đồ cầu giúp chúng dễ dàng hơn trong việc tiếp thu kiến ​​thức này.

sơ đồ tư duy là gì

Một sơ đồ cầu có thể được sử dụng để tạo ra một phong cách kể chuyện cho một tác phẩm bằng văn bản. Bằng cách sử dụng các từ chính trong một ý tưởng và tạo ra sự tương đồng, nó sẽ làm cho nội dung hấp dẫn hơn. Từ các đề xuất kinh doanh đến các bài đăng trên blog, các phép so sánh từ sơ đồ cầu sẽ truyền tải thêm tính cách cá nhân vào bài viết.

Một cách sử dụng khác cho sơ đồ cầu là cho buổi tập huấn của một thành viên mới trong nhóm. Với việc sử dụng các phép tương đồng, việc đào tạo có thể vui hơn so với một loạt thông tin mà họ cần phải tiếp nhận.